2. Товарознавство – основа експертизи товарів (WYBRANE ZAGADNIENIA OBUWIA MINIMALISTYCZNEGO W ŚWIETLE JEGO UTYLITARNOŚCI)

Obuwie jest elementem ubioru stosowanym do użytku codziennego. Bierze ono udział we wspomaganiu procesu lokomocji, czyniąc go bardziej bezpiecznym dla stopy człowieka. W zamierzchłych czasach [6] obuwie składało się z prostego kawałka splecionych traw lub niegarbowanej skóry przywiązanej bezpośrednio do stopy. Impregnacja takich «materiałów obuwniczych» polegała głównie na multiplikowaniu procesu moczenia i suszenia. Głównym zadaniem takiego obuwia była ochrona stopy przed uszkodzeniami mechanicznymi, będącymi wynikiem interakcji stopy z podłożem. Niewielka ilość elementów składowych takiego obuwia sprawiała, że miało ono niewielką masę i prostą konstrukcję (w szczególności dotyczyło to ciepłych regionów świata). Rozwój cywilizacyjny spowodował, że funkcje i konstrukcja obuwia uległy znacznemu rozszerzeniu. Zadanie współczesnego obuwia nie ogranicza się tylko i wyłącznie do ochrony stopy przed warunkami środowiska zewnętrznego, ale zostaje rozszerzone do wydatnego wspomagania procesu chodzenia, głównie w kontekście wspomagania stopy w jej funkcjach amortyzujących. Innymi słowy obuwie w trakcie lokomocji człowieka ma odciążać układ mięśniowo-więzadłowy stopy i przejmować część obciążeń, redukując oddziaływanie sił reakcji podłoża na wyższe segmenty układu szkieletowego. Obecność w obuwiu różnych elementów wspomagających interakcję stopy z podłożem zwykle zwiększa jego masę oraz różnicuje sztywność. Ten aspekt jest bardzo istotny w przypadku obuwia sportowego, a zwłaszcza w przypadku biegaczy, szczególnie długodystansowych. Każdy wzrost masy stanowi dodatkowe obciążenie kończyn dolnych, zaś zbyt duża sztywność generuje również konieczność wydatkowania większej ilości energii podczas biegu.
Chęć polepszenia rezultatów sportowych biegaczy spowodowała zmianę sposobu postrzegania obuwia, jako elementu amortyzującego układ mięśniowo-szkieletowy człowieka. Pojawiła się w latach 70-tych XX w. nowa koncepcja – obuwia «minimalistycznego» [4], czyli niejako skierowanie akcentu na pierwotne zadanie obuwia. W tym przypadku redukcja masy, a zarazem sztywności obuwia, wymusza konieczność zastąpienia pasywnej amortyzacji, jaka dawały rozbudowane elementy obuwia, aktywnym przejmowaniem sił reakcji podłoża przez system mięśni i segmenty kostno-wiązadłowe stopy. Obuwie minimalistyczne charakteryzuje się przede wszystkim zredukowanym do minimum spadkiem w linii pięta-palce, zwiększoną elastycznością podeszwy oraz brakiem podparcia dla łuków stopy. Minimalny spadek w linii pięta – palce ułatwia pierwszą fazę chodu – oparcie na przedstopiu (chodzenia od «palców»), natomiast wysoka elastyczność obuwia powoduje uaktywnienie tych wszystkich mięśni, które pozostają zablokowane przy użytkowaniu standardowego obuwia (chodzenie od „pięty”). Główne aspekty, wyróżniające obuwie minimalistyczne [5] to:
- lepsze dopasowanie obuwia do stopy, brak luzów wpływa pozytywnie na zachowanie równowagi podczas lokomocji;
- zmiana techniki chodu – pierwszy kontakt z podłożem ma przodostopie, co ułatwia zmiany tempa podczas biegu;
- zwiększenie kadencji biegu, czyli skrócenie każdorazowego cyklu chodu, przy jednoczesnym zwielokrotnieniu liczby stawianych kroków;
- poprawienie amortyzacji i kompensacji sił reakcji podłoża propagowanych przez biodra i kręgosłup.
Rys. 1. w sposób poglądowy ilustruje rozkład obciążeń, indukowanych przez siły powstające przy lądowaniu stopy na podłożu.

Rys. 1a i 1b. Rozkład obciążeń, indukowanych przez siły powstające przy lądowaniu stopy na podłożu a) – «od pięty» (obuwie normalne), b) – «od palców» (obuwie minimalistyczne) [5]

Przy lądowaniu na pięcie, będącym konsekwencją obecności spadku w linii pięta – palce, ciało odchyla się ciała do tyłu (rys. 1. a), zamiast do przodu, zgodnie z kierunkiem ruchu (rys. 1. b). Na skutek tego pojawia się nienaturalne przeciążenie w stawach skokowym, kolanowym, biodrowym. Inaczej w przypadku chodu «od palców», gdzie propagacja obciążenia ma charakter mniej gwałtowny, a obciążenia ze strony stopy propagowane są w sposób równomierny ku wyższym partiom układu szkieletowego przy udziale mechanizmu sprężynowego [1], jaki stanowi dynamicznie działający łuk podłużny stopy. Według dostępnych wyników badań [2] obuwie charakteryzujące się niezerowym spadkiem w linii pięta – palce (obuwie najczęściej stosowane), posiada niższy wskaźnik tłumienia drgań. W konsekwencji przekłada się to na propagację ku wyższym segmentom drgań o większej częstotliwości, niż w przypadku takiego obuwia, które wymusza pierwszy kontakt stopy z podłożem od strony śródstopia. Przypuszcza się [2], że wielkość zaistniałych różnic częstotliwości na kolejnych poziomach propagacji impulsu uderzenia w czasie, odgrywa rolę przy jego redukowaniu, a to z kolei przekłada się na zwiększanie właściwości tłumienia drgań przez tę technikę chodu, która angażuje aparat mięśniowo – kostny stopy, jako naturalny amortyzator (chód «od palców»).
Zakłada się więc, że obuwie minimalistyczne może odgrywać pozytywną rolę przy zwiększaniu wydajności biegacza, szczególnie tam, gdzie mamy do czynienia z zawodnikami wytrenowanymi i swobodnie operującymi techniką naturalną chodu. Poprzez mniejszą ingerencję w układ ruchu, indukowaną mniejszą masę, większą elastyczność i możliwie najpełniejsze dopasowanie do kształtu anatomicznego stopy, przy jednoczesnym minimalnym jej skrępowaniu, można aktywizować stopę do pełnienia naturalnych funkcji, które w klasycznym obuwiu są blokowane – zwłaszcza funkcji amortyzacyjnej. Co więcej – obuwie minimalistyczne – zwykle cechuje rozszerzenie przedniej części, zwiększa przestrzeni palców, zapewniając im większą ruchomość. Dzięki temu palce mogą w sposób bardziej wydatny niż zwykle brać udział w stabilizowaniu sylwetki – głównie podczas nagłych zmian kierunku i tempa ruchu.Jednocześnie uważa się, że należy stosować umiar w masowym stosowaniu tego rodzaju obuwia. Istnieją bowiem pewne uwarunkowania, związane głównie z budową anatomiczną ciała ludzkiego lub determinantami genetycznymi(np. nadmierna wiotkość stopy, niewydolność więzadeł), które sprawiają, że stosowanie bez wcześniejszego wypracowania odmiennej techniki chodu może prowadzić do przeciążeń poszczególnych grup mięśni, a co za tym idzie negatywnie wpływać na sprawność realizacji procesu lokomocji lub wręcz go uniemożliwiać (w przypadku stóp zbyt wiotkich używanie obuwia minimalistycznego sprzyja przyjmowanie przez stopę skrajnych położeń) [3, 4].
Literatura
1. Ker R. F., Bennett M. B., Bibby S. R., Kester R. C., Alexander R. McN.: The spring in the arch of the human foot, Letters to Naure 325(, 1987, 147-149.
2. Enders H., von Tscharner V., Nigg B. M.: The effects of preffered and non – preffered running strike patterns on tissue vibration properties, Journal of Science Medicine in Sport 17 (2), 2014, 218-222.
3. Goss D. L., Gross M. T.: Relationships among self-reported shoe type, foot strike pattern and injury incidence, The United States Army Medical Department Journal, 2012, 25-30.
4. Miller E.E., Whitcome K. K., Lieberman D. E., Norton H. L., Dyer R. E.: The effect of minimal shoes on arch structure and intrinsic footmuscle strength, Journal of Sport and Health Science 3, 2014, 74-85.
5. Nigg B.: Biomechanical considerations on barefoot movement and barefoot shoe concepts, Footwear Science 1(2), 2009, 73-79.
6. Bryłka K., Kołodziejski P., Czarnocki Ł., Bażant K., Marzec P.: Zmiana obuwia na przestrzeni wieków, jako jeden z czynników wpływających na częstość występowania palucha koślawego, Dawna Medycyna i Weterynaria: Środowisko a człowiek – praca zbiorowa, Muzeum Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie, Chełmno 2013.